Congo
Koen Nijensteen
This contribution is published in both Dutch and English. You will find the English version below.
| Nummer Koeman’s Atlantes Neerlandici, vol. II | 8755:2 |
| Titel kaart / Titel tekst | REGNA CONGO ET ANGOLA / ’t Koninckryck Congo |
Een hardnekkig stereotype is dat hernieuwde interesse in, en toegang tot, de oude Griekse en Latijnse teksten Europa vanaf de vijftiende eeuw uit de Middeleeuwen trok. Daarmee wordt voorbijgegaan aan eeuwenoude en continue contacten tussen Europa en de islamitische wereld, die veelal via het Byzantijnse rijk liepen. Het is wel waar dat met de boekdrukkunst meer “verloren gewaande” bronnen uit de Oudheid toegankelijker werden gemaakt. Deze overdracht van kennis betekende tegelijkertijd een overdracht van vooroordelen.
Zo stelde Katherine George dat de categorisering van Aristoteles – ‘is het niet Grieks, dan is het onbeschaafd’ – de basis vormde van de manier waarop menselijke verschillen werden geobserveerd in de zestiende eeuw. Met het oog op het groeiende aantal reisverslagen in deze periode, een fascinerende stelling. Het was de Amsterdamse drukker en uitgever Joan Blaeu die veel informatie uit deze reisverhalen samenvatte en tezamen met zijn kaarten publiceerde in het twaalfdelige luxeproduct dat in de jaren 1660 door hem werd uitgegeven: de Atlas Maior.
Eén van de bronnen die Blaeu gebruikte voor zijn beschrijving van het Afrikaanse Koninckryck Congo heeft tot aan de negentiende-eeuwse “scramble for Africa” de basis gevormd voor de kennis over dit gebied, met alle gevolgen van dien. Blaeu maakte voor zijn beschrijving van Congo gebruik van het derde deel van Jan Huyghen van Linschoten’s Itinerario dat in 1596 werd uitgegeven. De reiziger Linschoten was zelf nooit in Congo geweest en baseerde zijn beschrijving dan ook op het reisverslag van een Portugese koopman: Duarte Lopes. De Portugees wist – binnen slechts enkele jaren! – het vertrouwen van de Congolese koning te winnen, en werd door hem in 1584 naar de paus gestuurd met het verzoek om katholieke missionarissen te sturen.
Olfert Dapper, Naukeurige Beschrijvinge der Afrikaensche Gewesten (Amsterdam: Jacob van Meurs, 1676), p. 207
De beschrijvingen van Lopes waren uitzonderlijk positief, en duidelijk van een man die affiniteit met het gebied en de mensen had. Lopes was naar alle waarschijnlijkheid een slavenhandelaar. Het reisverslag werd een “bestseller” en binnen enkele jaren verschenen vijf vertalingen. Een eeuw later rechtvaardigde de in versnelling toenemende transatlantische slavenhandel al een hernieuwde Nederlandse vertaling. Maar des te opmerkelijker is het dat er in 1881 en 1883 nieuwe Franse en Engelse vertalingen verschenen, precies op het scharnierpunt van de ‘scramble for Africa’.
De Amerikaan Richard Cole stelde, op basis van onderzoek naar zestiende-eeuwse reisverslagen, dat de eerste indrukken die gemaakt werden door Europese ontdekkingsreizigers, een permanent onderdeel gingen vormen van het ethos van de Westerse cultuur. Het is in dat licht bezien wel schrijnend dat de bijzonder positieve beschrijving van Duarte Lopes in schril contrast staat met het leed dat Congo onderging tijdens de koloniale periode.
Suggestie om verder te lezen:
Cole, R.G. (1972). “Sixteenth-Century Travel Books as a Source of European Attitudes toward Non-White and Non-Western Culture,” Proceedings of the American Philosophical Society, 116(1), pp. 59–67.
| Koeman’s Atlantes Neerlandici, vol. II | 8755:2 |
| Title map / Title text | REGNA CONGO ET ANGOLA / ’t Koninckryck Congo |
It is a long-held stereotype that it was the revived interest in, and access to, ancient Greek and Latin learning that pulled Europe out of the Middle Ages starting from the fifteenth century. This dismisses out of hand the age-old and continuous interactions between Europe and the Islamic world, which were mainly routed via the Byzantine Empire. What is true though is that the invention of the printing press unearthed sources from Antiquity that had long been considered lost. This transfer of knowledge also involved a transfer of bias.
Katherine George, for example, argued that Aristotle’s adage of <paraphrased> ‘if it ain’t Greek, it ain’t much’ formed the basis of how ethnic differences were observed in the sixteenth century. This offers a fascinating perspective on the growing number of travel journals that were published at the time. It was Amsterdam-based printer and publisher Joan Blaeu who collated information from these travel journals and published it alongside his maps in the Atlas Maior, a twelve-volume luxury product, in the 1660s.
One of the sources Blaeu used for his description of the African Kingdom of Congo was the third volume in Jan Huyghen van Linschoten’s Itinerario (1596). This reference work formed the basis for European knowledge about the region until the nineteenth-century’s Scramble for Africa. Linschoten was a traveller who had never visited the Congo himself. He based his description on the travel journal of a Portuguese merchant: Duarte Lopes. It took Lopes only a few years to win the trust of the King of Congo, who sent him to the Pope in 1584 to seek his support in furthering the spread of Christianity and to ask him to send Catholic missionaries.
Lopes’s descriptions were exceptionally positive; he was clearly a man who felt an affinity with the region and its people. It is likely that Lopes was in the slave trade. His travel journal became a bestseller and it was soon translated into five languages. Just a century later, the increasing momentum in the transatlantic slave trade warranted a new Dutch translation. Even more interestingly, new French and English translations were published in 1881 and 1883 respectively, right at the decisive moment in the Scramble for Africa.
American scholar Richard Cole has argued, based on his study of sixteenth-century travel journals, that the European explorers’ first impressions became a defining factor in the ethos of Western culture. In that light, it is particularly poignant that Duarte Lopes’s exceptionally positive description stands in stark contrast to the suffering that went on in the Kingdom of Congo in colonial times.
Further reading:
Cole, R.G. (1972). “Sixteenth-Century Travel Books as a Source of European Attitudes toward Non-White and Non-Western Culture,” Proceedings of the American Philosophical Society, 116(1), pp. 59–67.
