North Africa
Jesper Bergsma
This contribution is published in both Dutch and English. You will find the English version below.
| Nummer Koeman’s Atlantes Neerlandici, vol. II | 8610:2 |
| Titel kaart / Titel tekst | BARBARIA / Barbarien |
Barbarije is de regio die wij nu kennen als Noord-Afrika. Het omvat in de atlas van Blaeu de koninkrijken Marokko, Fez, Algiers, Tunes en Tripoli. Dat is het huidige Marokko, Algerije, Tunesië en Libië. De regio kent een lange en turbulente geschiedenis als het gaat om de relatie met Europa. Zo vormde de regio het thuisland van generaal Hannibal (247-183/2 BCE), die de Romeinen uitdaagde tijdens de Tweede Punische Oorlog. In de tijd van Blaeu waren het de Barbarijse zeerovers die de Europese gemoederen bezighielden.
Veel van deze aanvallen waren erop gericht de bemanning gevangen te nemen en tot slaaf te maken of dienden om losgeld te eisen. Omdat het aanvankelijk vooral katholieke zeevaarders betrof, deerde het de Nederlandse Republiek weinig. Dit veranderde toen ook koopvaarders uit de Republiek werden aangevallen en tot slaaf gemaakt. Saillant detail is dat niet alleen Nederlanders tot slaaf werden gemaakt, maar dat er ook sprake was van zogenaamde ‘renegaten’: Europeanen die zich aansloten bij de Barbarijse zeerovers en moslim werden. Zij droegen op deze manier belangrijke maritieme kennis over.
Olfert Dapper, Naukeurige Beschrijvinge der Afrikaensche Gewesten (Amsterdam: Jacob van Meurs, 1676), p. 201
Deze geschiedenis zou invloed gehad kunnen hebben op de tekstbeschrijvingen in de Grooten Atlas over Barbarije. Blaeu laat zich in de tekst regelmatig negatief uit over de volkeren die hier leven. Hij noemt ze ‘grootspreckers’, ‘wantrouwigh’ en ‘lichtgeloovigh in onzekere dingen’. Vanwaar dit grotendeels negatieve sentiment ten aanzien van de volkeren in deze regio? Zou dit voortkomen uit het gedrag van de zeerovers, dat toch verre van beschaafd genoemd kan worden? Of ging het om een Europees gevoel van (religieuze) superioriteit, als we bedenken dat het een grotendeels islamitische regio betrof?
Een plausibele verklaring kan liggen in het verschil van geloof. De islam werd nu eenmaal als een ‘valse profetie’ gezien door christelijke auteurs, op wie ook Blaeu zich baseert. Maar kan er wellicht enige sprake zijn van eigen maatschappijkritiek bij Blaeu? In een calvinistische omgeving veroorloofde de uitgever zich erg veel religieuze vrijheid en gaf hij ook katholiek drukwerk uit. Hierin schuilt een interessant onderzoeksvraagstuk.
Suggestie om verder te lezen:
Brood, P. (red.) 2018. De wijde wereld van Cornelis Pijnacker (1590-1645). Zwolle: WBOOKS.
| Koeman’s Atlantes Neerlandici, vol. II | 8610:2 |
| Title map / Title text | BARBARIA / Barbarien |
‘Barbary’ refers to the coastal regions of North Africa. In Blaeu’s Atlas, it comprises the kingdoms of Morocco, Fez, Algiers, Tunes, and Tripoli, i.e. present-day Morocco, Algeria, Tunisia, and Libya. The region has a long and turbulent history with Europe. It was home to Carthaginian general Hannibal (247-183/2 BC), who challenged the Romans in the Second Punic War. In Blaeu’s era, it were the Barbary pirates who caused turmoil raiding European merchant ships, capturing crews and cargo for ransom or slavery.
Since, initially, the captured seafarers were mostly Catholics, the Dutch Republic was largely indifferent. This changed when the Republic’s merchant vessels also started to be attacked and their crews enslaved. Interestingly, after having been captured, some Dutch seafarers turned into renegades – Europeans who converted to Islam and joined the Barbary pirates. They were important information brokers of maritime knowledge for the pirates.
This history might have affected the texts about Barbary in the Dutch edition of Atlas Maior, in which Blaeu regularly uses negative descriptors and stereotypes to depict its inhabitants, calling them ‘grootspreckers’ [braggerts], ‘wantrouwigh’ [mistrustful], and ‘lichtgeloovigh in onzekere dingen’ [gullible]. Where did this mostly negative sentiment towards Barbary and its peoples come from? Was it due to the Barbary pirates who caused widespread fear and resentment? Or was it the European notion of religious, cultural, and moral superiority considered that it was a by and large Islamic region?
The cause is likely to be found in religious bias. Christian authors, which Blaeu as well used as his sources, often depicted Muslims as infidels and considered Islam a false religion. But could Blaeu perhaps have engaged in a certain degree of societal criticism? In a Calvinist environment, he took quite a bit of religious freedom by also publishing Catholic writings. Food for thought, or research, for that matter.
Further reading:
Brood, P. (red.) 2018. De wijde wereld van Cornelis Pijnacker (1590-1645). Zwolle: WBOOKS.
