Honduras

Casper Colenbrander

This contribution is published in both Dutch and English. You will find the English version below.

De zeventiende-eeuwse Grooten Atlas van Joan Blaeu was één van de meest begeerde boekensets om mee te pronken. Kopers ervan behoorden tot de absolute top van de Europese elite: van rijke Amsterdamse kooplieden tot de Russische tsaar. De Grooten Atlas was geen naslagwerk, zoals de huidige Grote Bosatlas, maar een luxe object.

Toch is de Grooten Atlas wel degelijk een grote bron van kennis. De reeks beslaat honderden kaarten en duizenden bladzijden tekst waarin zo goed als de hele wereld wordt beschreven. Hij geeft inzicht in hoe in de zeventiende eeuw Europeanen naar de rest van de wereld keken. Hierbij is alleen een groot probleem: Blaeu vermeldt nauwelijks zijn bronnen.

Het niet vermelden van bronnen is in de hedendaagse wetenschap een doodzonde, maar in de tijd van Blaeu was dit niet ongewoon. Toch zijn Blaeu’s bronnen herleidbaar. Neem bijvoorbeeld Blaeu’s beschrijving van de Spaanse kolonie Honduras. Hij heeft hiervoor, vrijwel één op één, teksten overgenomen uit de werken van de WIC-bestuurder Johannes de Laet en uit de boeken van Jan Huygen van Linschoten. Dat noemen we vandaag de dag plagiaat.

Wie de beschrijvingen van Blaeu nader onderzoekt, komt er ook achter dat Blaeu nogal een gekleurd beeld schetste. Zo schreef Blaeu over de oorspronkelijke bevolking van Honduras dat deze flink is afgenomen vanwege ‘de inlandse oorlogen en wederzijds doodslaan’. Dat is in lijn met hoe De Laet er ook overschreef. Van Linschoten stelde echter dat de massale sterfte in Honduras het gevolg was van slavernij en uitbuiting. Oftewel, een directe consequentie van het kolonialisme.

Twee onderscheydene reys-togten d’eene ter zee en d’andere te land, in de West-Indien, beyde gedaan in het jaar 1524: de eerste door Gil Gonzales Davila, van St. Dominica na de Honduras ondernoomen (Leiden: Pieter vander Aa, 1706), map inserted after the title page

Waarom schreef Blaeu meer in lijn met De Laet en niet met Van Linschoten? Dat was zeer waarschijnlijk om zijn lezers niet voor het hoofd te stoten. Blaeu maakte immers zijn atlas voor de Europese elite. Die elite plukte de vruchten van het kolonialisme. Blaeu wilde de kopers van zijn atlas niet voor het hoofd stoten. Zo behoorde tot die beoogde kopers de Spaanse adel, waaronder de koning. Waarschijnlijk zouden die kritiek op hun kolonie in Honduras niet op prijs hebben gesteld.

Blaeu was dus niet alleen onduidelijk over zijn bronnen, hij gaf ook een gekleurd beeld van de wereld. Voor degenen die meer willen weten over de harde kanten van het Europees kolonialisme is er het voor een breed publiek geschreven boek Guns, Germs, and Steel van Jared Diamond (ook in Nederlandse vertaling). Diamond verklaart hoe Europa in de vorige eeuwen dominant werd. Het kolonialisme speelde hierbij een grote rol. Diamond behandelt hierin ook de massale sterfte in Amerika. Dat was een directe consequentie van Europees kolonialisme. Net als Blaeu bestrijkt Diamond zo goed als de gehele wereld in zijn boek, maar in tegenstelling tot Blaeu geeft Diamond wel duidelijk traceerbare referenties.

Suggestie om verder te lezen:

Diamond, J,M. (1997). Guns, germs, and steel: the fates of human societies. New York: W.W. Norton & Company.

Joan Blaeu’s Atlas Maior was one of the most expensive and coveted books that was available in the seventeenth century. It was a lavish item that only the cream of the crop of the European elite could afford: from rich Amsterdam merchants to the Russian tsar. Unlike today’s atlases, the Atlas Maior was not a reference work; it was a luxury object meant for display.

That said, the Atlas Maior is definitely a great source of knowledge, as it has hundreds of maps and thousands of pages of text that describe virtually the entire planet as known at the time. Blaeu offers us a glimpse of how seventeenth-century Europeans looked at the rest of the world. The only problem is: Blaeu hardly referenced his sources.

Omitting sources is a big no-no in academia today, but it was not unusual in Blaeu’s day and age. It is possible, however, to trace back his sources. His description of Spanish colony Honduras, for instance, was copied, almost verbatim, from the works of Dutch West India Company director Johannes de Laet and from the books of Jan Huygen van Linschoten. Today, we would call that plagiarism.

Taking a more in-depth look at Blaeu’s descriptions, we see that he paints a rather biased picture. In his description of the indigenous population of Honduras, he writes that it declined considerably due to ‘de inlandse oorlogen en wederzijds doodslaan’ [domestic wars and mutual killings]. De Laet wrote much the same. Van Linschoten, however, argued that the high mortality rate in Honduras was due to slavery and exploitation, i.e. a direct result of colonialism.

Why was Blaeu more inclined to follow De Laet rather than Van Linschoten? Most likely because he did not want to offend his readers: the European elite that profited from colonialism. Blaeu did not want to alienate potential buyers of his atlas, which included the Spanish nobility and even the Spanish King, who would probably not take kindly to criticism of their colony in Honduras.

In short, Blaeu was not only vague about his sources, but he also painted a biased picture of the world. In his popular non-fiction book Guns, Germs, and Steel (1997), American author Jared Diamond goes into detail on the atrocities of European colonialism. He explains how Europe rose to dominance in past centuries thanks in large part to the colonization effort. In his book, Diamond also addresses the high mortality rate in America, which was a direct result of European colonialism. Like Blaeu, Diamond covers just about the entire planet in his book, but – unlike Blaeu – he does credit his sources.

Further reading:

Diamond, J,M. (1997). Guns, germs, and steel: the fates of human societies. New York: W.W. Norton & Company.